(1) Воспитание и морални доблести
(Извадок од книгата: ГО СЛУШАМ ШУМОТ, ПРИЈАТЕЛОТ НЕ ГО ГЛЕДАМ)

Воспитанието и моралните доблести
Мене ми е поважно да му помогнам на братот во верата, кога помошта му е потребна, отколку да се повлечам во џамијата месец дена обожувајќи го Бога. Дарежливоста, проштевањето и трпението се доблести на добро воспитан човек. Човечноста се огледува во човековата искреност, во давањето помош на браќата во верата, во правењето добро и во отстранувањето на непријатностите од соседот.
Ако сакал Возвишениот Алах сите ќе нé направел богати или сиромашни. Меѓутоа, тој сакал да нé искуша, па едните ги направил богати, а другите ги оставил во сиромаштво, но на сите им го покажал патот на доброто, кога рекол: „…и на другите им посакуваат повеќе отколку себеси, иако и самите имаат потреби! А оние кои ќе се сочуваат од лакомоста, па, токму тие се спасените!“ (Куран, 59:9)
Благородниот човек брза да стори добро што е можно порано, а расипаниот го одолговлечува правењето добро и бега од него.
Не е праведен оној што бара да го почитуваш, а те лишува од својата помош.
Во скржави луѓе ги вбројувавме дури и оние што сакаа да му дадат заем на својот брат во верата, бидејќи меѓусебно си помагаме. Братот на братот му посакувал повеќе отколку себеси. Се колнам во Алах, сум гледал како муслиманот ја дели својата наметка за да му помогне на оној што ја нема. А друг, пак, по дневниот пост, кога дошло времето на ифтар, отишол кај својот брат по вера и му рекол: „Јас денес постев во името на Возвишениот Алах! Сакам и ти да имаш учество во моето добро, па дај ми нешто со што би го завршил својот пост!“ и тој ќе му даде чаша вода или грст урми за да може Возвишениот Алах да му подари награда како и на постачот.
Го паметам времето кога човекот се грижеше за семејството на својот брат во верата, дури и четириесет години по неговата смрт. Го паметам времето кога луѓето им наредувале на своите да не одбијат никого кому му е потребна помош и да не го остават разочаран.
Не е грев да се јаде и да се пие во куќата на својот пријател и пред тој да ти понуди лично.
Човекот ќе биде прашан за сето она што ќе го потроши, дури и за трошоците на своите родители. Единствено нема да биде прашан за она што го потрошил на братот во верата и во другите покорности на Возвишениот Алах, бидејќи Тој се срами да го праша за она што го потрошил за таа цел.
Не е човечки човекот да заработува на друг човек – на својот брат.
Варди се од оној што ти пренесува туѓ говор, бидејќи и на друг ќе му го пренесе твојот.
Човеку, човеку! Внимавај на своите дела! И повторно: внимавај на своите дела! Гледај во каква состојба ќе го сретнеш својот Создател и својот Господар!
Добротворите се препознаваат според искреноста во говорот, според чувањето на довереното, според исполнувањето на обврските, невообразеноста, посетувањето на роднините, сомилоста кон слабите, според правењето добро, убавото воспитување и однесување, изобилството на благоста, ширењето на знаењето и според реткото дружење и седење со жените.
Варди се од забраните на Возвишениот Алах, ќе бидеш побожен!
Биди задоволен со она што ти го дал Возвишениот Алах, ќе бидеш богат!
Биди добар сосед, ќе бидеш верник!
Сакај им го на луѓето она што го сакаш за себе, ќе бидеш праведен!
Не смеј се многу, бидејќи тоа го умртвува срцето и целото тело!
Луѓе, вие нема да го постигнете она што го сакате сé додека ги задоволувате телесните лакомости, а нема да ги остварите своите надежи сé додека не се стрпите во непријатностите.
Трпеливоста е рајска ризница. Човекот постигнува секое добро ако се стрпи.
Оној кој ќе го постигне степенот на задоволството, нема потреба од друго. Кој е задоволен, ќе ги издржи сите искушенија.
Во присуство на Хасан се скарале двајца и едниот од нив многу го навредил другиот. Бришејќи ја потта од челото, овој ги цитирал зборовите на Возвишениот Алах: „А оној кој поднесува и кој простува... ете тоа, навистина, е работа голема!“ (42:43) На тоа Хасан рекол:
– Умен ли е, се колнам во Бога, во времето кога незнајковците го уништија разумот!
Луѓе, или ќе се накитите со трпеливост, или ќе пропаднете!
Некој со омаловажување го пцуел Ебу Зера, а тој одговорил: „Меѓу мене и Пеколот постои пречка и ако ја совладам, подобар сум отколку што велиш, а ако не можам да ја прејдам и ако пропаднам во Пеколот, тогаш навистина сум полош отколку што си рекол. Стрпи се, човеку, бидејќи ти одиш кај Оној што „…го знае скришниот поглед на очите и она што го кријат градите.“ (Куран, 40:19)
Некој опцул некого, а овој му рекол: „Ако не слушаше Возвишениот Алах, јас ќе ти возвратев.“
Има две трпеливости: трпеливост во несреќата и воздржување во грешењето. Кој ќе се стрпи тогаш, навистина е трпелив.
Навистина, на Возвишениот Алах најмила Му е онаа голтка што човекот ќе ја испие како убава утеха и страдање кога ќе го снајде болна несреќа, потоа голтката на гневот што ќе ја проголта правејќи добро, проштевајќи и покажувајќи благост.
Човеку! Никогаш не можеш да ги споиш верувањето и неверството. Како ќе бидеш верник кога соседот не е мирен од тебе?! А како, пак, ќе бидеш муслиман ако од тебе не се мирни другите луѓе?! Зар Алаховиот Пратеник не рекол: „Нема верување во оној во кого се нема доверба, а ни вера во оној кој не ги исполнува ветувањата.“ Тој исто така рекол: „Не е верник оној од чие зло стравува неговиот сосед.“
Човеку! Не си вистински верник сé додека на другите им изнаоѓаш недостатоци, а ни самиот не си без нив. Според тоа, прво отстрани го својот недостаток, а остави ги другите и нивните недостатоци. Но знај, никогаш нема да можеш да ги отстраниш сите свои недостатоци, така што поважно е да им се посветиш и да се позанимаваш со нив. А ако сакаш да бидеш праведен, тогаш не истражувај ги туѓите недостатоци и ќе му бидеш сакан и мил на Алах.
Човеку! Колку си слаб и небрежен! На другите им пронаоѓаш гревови, а своите гревови ги поттурнуваш и ги забораваш. Во окото на својот брат гледаш трошка, а во своето око не гледаш греда. Колку е малечка твојата праведност, а голема твојата неправедност!
Алаховиот Пратеник рекол: „Добротворите на овој свет ќе бидат добротвори и на оној свет, бидејќи Возвишениот Алах ним ќе им ги прости гревовите поради доброто што му го сториле на Неговите творби. На Судниот ден ќе им биде речено: ‚Своите добра вие подарете ги кому сакате, бидејќи вам ви се простени лошите дела.‘ И тие ќе ги подарат своите добри дела и така повторно ќе станат добротвори.“
Дарежливоста и искреноста се најдобрите својства.
Најдобар е оној џихад кој се води против сопствените страсти.
Сум запаметил луѓе кои на своите динари и дирхеми не земале повеќе право од своите браќа во верата. Па што ви е вам, луѓе, та скаперничите во она за што ќе бидете прашани и за што ќе морате да плаќате сметка!?
Нема вера оној што нема човечност.
Кој ќе го задржи житото четириесет дена за да дочека да му се покачи цената, нема да може да се спаси од гревот па макар подоцна и самиот да го сомеле, да го замеси лебот и со него да ги нахрани сиромашните.
Убавината на соседството не се состои во оттргнувањето на непријатноста од соседот туку во одбегнувањето на непријатностите.
Возвишениот Алах ќе го сочува од шејтанот и од Џехенемот човекот кој ги има четирите својства: воздржаност во стравот, во брзањето, во лутината и во лакомоста.
Знаењето е подобро од наследството; воспитанието е најчистиот образ; побожноста е најсигурната резерва; обожувањето е најдобрата заработка; разумот е најдобриот водач; убавото однесување е најдобриот другар; благоста е најдобриот помошник; задоволството е најголемото богатство; Алаховата помош е најдобрата помош; а сеќавањето на смртта е најдобриот проповедник.
Не биди како оној кој го собира знаењето на учените и мудроста на мудрите, а кон Вистината се однесува како еден од глупавите.
Возвишениот Алах ќе го внесе во Џенетот и ќе го опсипе со милост човекот кој е добар кон родителите, сомилосен кон потчинетите, внимателен кон сирачето и заштитник на немоќните.
Алаховиот Пратеник рекол: „Постојат два вида на знаење: знаење во срцето, и она што е корисно и знаење на јазикот кое, всушност, е доказ на Возвишениот Алах против човекот.“
Зависта ја разурнува верата побрзо од ширењето на јадежот по телото.
Разумниот и остроумниот верник го зголемува своето стравување од казната на Возвишениот Алах секогаш кога Возвишениот Алах ќе му го зголеми доброто.
Верникот е најголемиот работник и тој се плаши само од Возвишениот Алах. Кога тој на Алаховиот пат би потрошил злато колку што е ридот Ухуд, не би бил сигурен дека се спасил. Сé додека не се увери во спасението, тој вели: „Навистина, никогаш нема да се спасам.“ А лицемерот вели: „Колку прости луѓе! Што се моите гревови во споредба со нивните?! Алах е милостив и многу простува, та и мене ќе ми прости.“
Човеку, зошто зборуваш така? Правиш лоши дела залажувајќи се со пустите надежи за простување (од Возвишениот Алах).
Кој е лошо воспитан, самиот себеси се казнил.
Оној чиј имот е голем, има и големи гревови.
Кој зборува многу, често греши.
Да не постоеше знаењето, луѓето би биле исти како животните.
Омер ибн ел-Хатаб рекол: „Прв поздрави со селам при средбата со братот во верата, именувај го со неговото најмило име и направи му место на седенката и тоа ќе ти ја зголеми љубовта кон него.“
Вашите предци се пример во убавото воспитание. Земете ја поуката, Алах да ви се смилува!
Не бидете дребничави и Возвишениот Алах да не биде дребничав кон вас! Алаховото проклетство паѓа врз дребничавиот човек, како и врз оној што е дребничав кон дребничавиот!
Што е со нас?! Се среќаваме и велиме: „Возвишениот Алах нека ни ги прости гревовите нам и вам и нека нé внесе во Рајот!“ Но, штом ќе дојдат во прашање динарите и дирхемите, сé се менува. Тешко вам! Вашите предци не биле такви луѓе. Зошто не ги земете нив за пример како што ви е и наредено?!
Луѓе, што е со нас?! Кога сме во изобилие, блиски сме си и мили, а штом сме ставени на искушение, се забораваме. Другарите на Алаховиот Пратеник не биле такви. Бог да чува ние да постапуваме поинаку од нив!
Брате, внимавај што ќе зборуваш! Зар не е кажано дека е најдобро јазикот да се држи врзан? Алаховиот Пратеник рекол: „…а зар луѓето ќе бидат фрлани во Пеколот поради нешто друго освен поради грешниот говор?!“
Кај умниот човек јазикот е зад срцето и кога сака нешто да каже, тој најпрвин размислува. Ако тоа е полезно, тогаш кажува; во спротивно – молчи. А кај незнајкото срцето е зад јазикот. Тој зборува кога ќе посака, воопшто не размислувајќи.
Алаховиот Пратеник рекол: „Моите следбеници ќе влезат во Рајот со милоста на Возвишениот Алах, со чистотата на срцето и поради милоста која ја чувствувале кон сите муслимани, а нема да влезат во Рајот само со молитвата и со постот.“
Речено е, кога ќе дојде Судниот ден, гласникот ќе повика: „Нека стане оној за кого Возвишениот Алах преземал обврска дека самиот ќе го награди. И тогаш ќе стане само оној што му дошол напомош на својот брат кога му била потребна помош, или оној кој на својот брат му ја простил сторената неправда, или оној кој на својот брат му подарил некоја од благодатите што му ги подарил Возвишениот Алах.“
Умниот човек не го откупува непријателството на еден човек со љубовта на илјада други луѓе. Кој ќе го стори тоа, ќе изгуби сé и ќе остане без ништо.
Големината на благородниот е неговото воспитание, а искрената побожност е неговото потекло.
Кој ќе го обвини својот брат поради гревот за кој се покајал кај Возвишениот Алах, нема да умре сé додека со истиот грев не биде ставен во искушение.
На прашањето на Реби ибн Субх дали десет рекати намаз, кои тој редовно ги правел според јацискиот фарз, се Сунет или нафила. Хасан одговорил:
– Не се сунет, бидејќи да беа сунет, муслиманот не би ги пропуштал. Но, сине на мојот брат, во убавото однесување на муслиманот и во севкупноста на неговата вера спаѓа и ова: Кога ќе се привикне себеси на правење некое добро, и тоа редовно, или ќе свикне на некоја форма на обожување на Возвишениот Алах, треба во тоа да биде истраен.
Во Тората (Тевратот) е запишано: „Вистинското богатство се наоѓа во задоволството, спасението во самотијата, здравјето во отфрлањето на лакомоста, мирот во немањето желби, а вистинското уживање е во вечноста која се добива со трпението во овој кус живот.“
Луѓе, накитете се со својствата кои ги препорачува Возвишениот Алах и внимавајте на Неговите прописи и, ќе бидете Алахови пријатели.
Никому, освен на Сулејман (Соломон), не му е дадена благодат за која нема да одговара. На Сулејман (Соломон) му е кажано: „Ова е давање Наше; дај или задржи што не може да се изброи!“ (Куран, 38:39)
Кој е сигурен во надоместокот, не скаперничи во давањето.
Човекот никогаш не ја продолжил надежта, а да не го расипе делото.
О човеку, ти си составен од делови. Кога ќе измине еден ден, заминува и дел од тебе.
Возвишениот Алах му се смилувал на Ибн Месуд кој небаре вас ве имал предвид кога рекол: „Вашиот захид е, всушност, лаком за овој свет, вашиот муџахид е небрежен, а вашиот алим е вистински незнајко.“
Оној што се плаши само од Возвишениот Алах, Тој прави од него да се плаши сé друго, а кој се плаши од луѓето, Возвишениот Алах направи тој да се плаши од сенешто.
Омер ибн ел-Хатаб рекол: „Дружете се и избегнувајте го дружењето“, т.е., бидете другари во убавите работи, а избегнувајте ги луѓето во лошите дела.
Муслиманот на муслиманот е должен: да му помогне на добротворот, да му одговори на оној што ќе го повика, да побара прошка за грешникот и да го упати во вистината оној што ја бара вистината.
На оној кој на својот брат ќе му отстрани една непријатност, ќе му бидат простени неговите поранешни (мали) гревови.
Се пренесува дека Возвишениот Алах му рекол на Адем (Адам): „О Адеме (Адаме), во четири нешта е содржано сето она што се однесува на тебе и на твоето потомство. Едно од тоа е за Мене, едно е за тебе, едно е меѓу Мене и тебе, а едно е меѓу тебе и луѓето. Мое е: само Мене да ми робуваш и никого да не Ми поставиш за рамен. Твое е: да работиш, а Јас, според тоа како ќе работиш, ќе те наградам оној ден кога Мојата награда ќе ти биде најпотребна. Меѓу Мене и тебе е: ти упатувај молба, а мое е да ја исполнам. А меѓу тебе и другите луѓе: пријателувај и другарувај со луѓето со она поради што и ти сакаш тие да другаруваат со тебе.“
Разбирањето е како сад во кој се чува знаењето. Знаењето води кон делото, а делото води кон доброто.
Страста води во грев.
Богатството е болест на горделивите.
Овој свет е пазар во кој се купува оној свет.
Тешко, и повторно: тешко на секој кој благодатите на Возвишениот Алах ги троши во грешењето кон Него!
Човеку! Верувањето не се состои во тоа пред луѓето да се покажуваш како верник, а да се залажуваш со пусти желби. Вистинското верување е она што длабоко се врежало во срцето и што ги потврдува човековите добри дела.
Кога Хасан бил известен за смртта на Давуд ет-Таиј, Алах нека се смилува врз него, изјавил:
– Алах нека му ги прости гревовите! Се колнам во Алах, тој беше сличен на здравјето чија вредност ја сфаќаме дури тогаш кога ќе го изгубиме.
Барајте го знаењето – за да ја разберете верата.
Занимавајте се со медицината – за да го запознаете телото.
Запознајте ги граматичките вредности – за да биде поправилен вашиот говор.
Кој го чита погрешно Куранот, го лаже Возвишениот Алах. Во Куранот стои: „…па, таа, секако, е Книга заштитена, на која не ќе й дојде невистина ни однапред ни одзади; тоа е Објава од Мудриот и за благодарност Достојниот!“ (41:41-42). Погрешното читање на Куранот е еднакво на најголемата лага.
Не биди лаком, нема да бидеш понижен.
Не моли од луѓето, нема да ти се намали, а ќе останеш човек.
Ако не си благ, покажувај се како благ.
Ако не си учен, настојувај да научиш.
Човекот е главно онаков со каков се поистоветува.
Совршен човек е оној кај кого се наоѓаат четири нешта:
– Верата, која го упатува,
– разумот кој го предводи,
– благородното потекло кое го чува и
– срамот кој му го штити достоинството.
А кај кого ќе се најде макар едно од овие, тој кај својот народ е еден од избраните.
Кому ќе му се пожалат муслиманите, ако не на братот муслиман?! Бидејќи кого го боли она што него го боли, ако не го боли неговиот брат во верата?! Муслиманот е огледало на муслиманот: преку него тој ги согледува своите мани и ги согледува своите грешки. Пред вас, муслиманот би го сретнал својот брат и би му рекол: „Брате мој, јас ниту можам, ниту умеам да ги видам сите мои гревови. Затоа, ако во нешто гледаш добро, нареди ми да го сторам, а спречи ме во злото!“ Омер ибн ел-Хатаб велел: „Алах се смилувал на секого што ни укажува на нашите лоши дела!“ Оние пред нас ги примале советите едните од другите и така меѓусебно си помагале.
Верниците се едно: кога верникот ќе го погоди една жалост, тоа ги растажува и другите верници, а кога верниците се веселат и другите верници се весели.
Ти од својот пријател и другар имаш удел од дружбата со нив, па за себе одбери вистински другар и пријател. А за лошото друштво ќе бидеш прашан!
Човеку, биди многу внимателен, бидејќи човекот често зема храна која не му е дозволена, навлегува таму каде што не му е местото и седи во друштвото кое го менува и така, малку по малку, заминува неговата вера а тој тоа и не го чувствува.
Знакот дека некој бара знаење во име на Возвишениот Алах е неговата поттчинетост, побожноста и скромноста.
Настојувајте да присуствувате на погребите бидејќи во тоа има награда за оној што е трпелив во она што го снашло, за оној кој ја извршува погребната молитва и за оној што го завиткува умрениот. Кој ќе почека додека умрениот биде закопан, ќе му бидат простени седумдесет големи гревови.
О луѓе, вардете се од одложувањето во работата бидејќи сум слушнал еден од добрите луѓе како вели: „Ние не сакаме да умреме пред да се покаеме, а умираме не покајувајќи се.“
Пред земањето храна постојат дванаесет убави својства, од кои четири се должност, четири се сунет и четири се пофални. Должности се: да се проучи Бисмил-лахир-Рахманир-Рахим (Во име на Алах, Милостивиот, Сомилосен), јадењето да се смета за убаво, да се задоволиме со постоечкото и да се заблагодариме за таа благодат. Сунети се: да се седи на десната нога, да се јаде пред себе, да се јаде со трите прсти од десната рака и да се оближат прстите. А пофални својства се: да се измијат рацете пред и по јадењето, да се смали залакот, добро да се изџвака храната и да не се гледа во лицата на присутните за време на јадењето.
Највредното нешто е заработката на шеријатски дозволен начин и братот во верата кој, ако се договориш за овосветските работи, ќе те увери во исправноста на неговото мислење, а ако со него се договориш за верските работи, ќе се увериш дека е вистински познавач на тоа.
Човекот може да биде учен, а да не биде побожен, а може да биде побожен, а да не биде учен (разумен). Меѓутоа, Муслим ибн Јесар бил и побожен и учен и умен.
Чудесен бил Бекр ибн Абдулах! Сум го слушнал еднаш како заповеда да се биде благ и како поттикнува на прошка велејќи: „О луѓе, згаснете ја својата лутина сеќавајќи се на пеколниот оган!“ Ебу Дерда рекол: „Додека е во лутина, човекот е најблиску до Алаховата лутина.“
Кој се закитил со разум, се спасил од пропаста.
Убаво постапувај со луѓето, бидејќи задржувањето меѓу нив е кусо.
Две работи никогаш не одат заедно: задоволството и зависта.
Две работи никогаш не се разделуваат: лакомоста и омразата.
Човекот господари со разумот, со дарежливоста и со благоста.
Не оди кон никого освен кон оној на чие добро се надеваш, од чија власт не стравуваш, чиј благослов го очекуваш и со чие знаење ќе можеш да се закитиш.

(Поглавје од книгата: ГО СЛУШАМ ШУМОТ, ПРИЈАТЕЛОТ НЕ ГО ГЛЕДАМ)